Amsterdam'daki Stedelijk Müzesi, 1941'den bu yana koleksiyonunda bulunan Henri Matisse'in tablosunu eski sahibinin mirasçılarına iade ettiğini duyurdu. Tablonun önceki sahibi, ailesinin Hollanda'daki Nazi işgalinden kaçışını finanse etmek için tabloyu satan Alman-Yahudi bir tekstil üreticisi ve sanat patronuydu.
Müze, Amsterdam belediye meclisinin, Naziler tarafından yağmalanan sanat eserleriyle ilgili karar veren bir hükümet komitesi olan Hollanda İade Komisyonu'ndan “bağlayıcı bir tavsiye” almasının ardından Salı günü “Odalisque” adlı eserin iade edildiğini duyurdu.
Mirasçılar yaptıkları açıklamada kararın sembolik adaleti sağladığını söyledi. “Matisse, büyükanne ve büyükbabalarımızla aynı yolculuğu Berlin'den Amsterdam'a yaptı” dediler. “Ama 80 yıl boyunca Stedelijk'te kimsenin nereden geldiğini bilmeden kaldı.”
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce, Matisse'in 1920-21 yılları arasındaki “Odalık” tablosu Albert ve Marie Stern'ün özel sanat koleksiyonunun bir parçasıydı. Albert ve erkek kardeşi Siegbert, 19. yüzyılda önde gelen bir Berlin kadın moda şirketinin kurulmasına yardımcı oldular. Albert ve Marie sanat patronlarıydı ve Berlin'deki evlerinde düzenli olarak sanat ve müzik etkinliklerine ev sahipliği yapıyorlardı. Sanat eğitimi alan Marie, Vincent van Gogh ve Edward Munch'un eserlerinin de yer aldığı bir koleksiyona sahipti.
Naziler 1933'te Almanya'da iktidara geldikten sonra Stern'ler birçok Yahudi karşıtı saldırıya maruz kaldı. Tazminat talebini ele alan Avrupa Yağmalanmış Sanat Komisyonu'nun kurucusu ve eş başkanı Anne Webber, devletin onların işlerini kamulaştırdığını, varlık ve mülklerinin çoğunu çaldığını ve ailenin fiziksel şiddet ile tehdit edildiğini söyledi.
Komisyona göre çift, 1937'de bazı eşyalarıyla birlikte Amsterdam'a taşınmış ve Küba, Meksika ve ABD gibi ülkelere vize başvurusunda bulunmuş ancak sonuçta başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Temmuz 1941'e gelindiğinde ailenin yiyecekleri azalıyordu ve Avrupa'dan kaçma umuduyla ellerinde kalan her şeyi sattılar.
Matisse tablosu 1941'de bir aile dostu aracılığıyla Stedelijk'e satıldı. Kısa bir süre sonra Stern ailesinin tamamı tutuklandı ve Albert'in ikiz kız kardeşinin, çiftin iki yetişkin oğlunun ve diğer birçok aile üyesinin öldürüldüğü toplama kamplarına sürüldü.
Komisyona göre çiftin 5 ve 16 aylık torunları şu anda Çek Cumhuriyeti olan Theresienstadt kampına gönderildi ancak hayatta kalmayı başardılar. Almanya'daki Liebenau kampına sürülen Marie de savaştan sağ kurtuldu, Albert ise Schloss Laufen toplama kampında öldürüldü.
Webber bir röportajda, “Nazilerin karşı karşıya kaldıkları acımasız baskı ve hayatlarına yönelik tehdit çok güçlüydü” dedi.
“Aylar boyunca fiziksel olarak tehdit edildiler” diye ekledi. “Çok fazla araştırma yaptık ve yaklaşık 26 farklı arşivde bu hikayeyi anlatan kayda değer sayıda belge bulduk.”
Tazminat Komisyonu başkanı Toon van Mierlo, bu davada zorla satış yapıldığına dair kanıtların son derece ikna edici olduğunu söyledi.
“Albert Stern'ün Almanya'dan kaçtıktan sonra Amsterdam'da yaşadığı koşullar çok korkunçtu” dedi. “Ailesinin güvenliğini sağlamak için elinden geleni yaptı ama başaramadı ve sonunda savaşın sonunda öldü.”
Matisse'in tazminatı ile ilgili olarak van Mierlo şunları söyledi: “Bence adalet yerini buldu.”
Matisse'in “Odalık” tablosu, müzenin kalıcı sergisinde, Pablo Picasso ve Wassily Kandinsky'nin aynı dönemde yaptığı diğer odalıklarla (yatan nüler) birlikte sergileniyor.
Stedelijk Müzesi müdürü Rein Wolfs, “Elimizde çok fazla Matisse yok, dolayısıyla bu önemli bir çalışma” dedi ve “Fransız resminde Oryantalizmin önemini gösteriyor.”
Eserin parasal değerini tahmin etmeyi reddetti ancak sanatçının kişisel hikayesinin mali kaygılardan daha önemli olduğunu söyledi.
Wolfs, “Bu işi eski haline getirebilmemiz çok önemli” dedi. “Bu, savaş sırasında olanları telafi etmiyor ama yıllar sonra en azından biraz adalet sağlanabilir.”
Stedelijk sözcüsü, Matisse'in resmi sahibi olan Amsterdam şehrinin, işi yıl sonundan önce Stern'ün aile üyelerine devretmesi beklendiğini söyledi.
Amsterdam Kültürden Sorumlu Belediye Meclis Üyesi Touria Meliani yaptığı açıklamada, “Odalık tablosu gibi sanat eserlerinin iadesi, mağdurlar için çok şey ifade edebilir ve onlara yapılan haksızlığın kabul edilmesi açısından büyük önem taşır.” dedi. Bunda şehir olarak bizim de rolümüz ve sorumluluğumuz var” dedi.
Müze, Amsterdam belediye meclisinin, Naziler tarafından yağmalanan sanat eserleriyle ilgili karar veren bir hükümet komitesi olan Hollanda İade Komisyonu'ndan “bağlayıcı bir tavsiye” almasının ardından Salı günü “Odalisque” adlı eserin iade edildiğini duyurdu.
Mirasçılar yaptıkları açıklamada kararın sembolik adaleti sağladığını söyledi. “Matisse, büyükanne ve büyükbabalarımızla aynı yolculuğu Berlin'den Amsterdam'a yaptı” dediler. “Ama 80 yıl boyunca Stedelijk'te kimsenin nereden geldiğini bilmeden kaldı.”
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce, Matisse'in 1920-21 yılları arasındaki “Odalık” tablosu Albert ve Marie Stern'ün özel sanat koleksiyonunun bir parçasıydı. Albert ve erkek kardeşi Siegbert, 19. yüzyılda önde gelen bir Berlin kadın moda şirketinin kurulmasına yardımcı oldular. Albert ve Marie sanat patronlarıydı ve Berlin'deki evlerinde düzenli olarak sanat ve müzik etkinliklerine ev sahipliği yapıyorlardı. Sanat eğitimi alan Marie, Vincent van Gogh ve Edward Munch'un eserlerinin de yer aldığı bir koleksiyona sahipti.
Naziler 1933'te Almanya'da iktidara geldikten sonra Stern'ler birçok Yahudi karşıtı saldırıya maruz kaldı. Tazminat talebini ele alan Avrupa Yağmalanmış Sanat Komisyonu'nun kurucusu ve eş başkanı Anne Webber, devletin onların işlerini kamulaştırdığını, varlık ve mülklerinin çoğunu çaldığını ve ailenin fiziksel şiddet ile tehdit edildiğini söyledi.
Komisyona göre çift, 1937'de bazı eşyalarıyla birlikte Amsterdam'a taşınmış ve Küba, Meksika ve ABD gibi ülkelere vize başvurusunda bulunmuş ancak sonuçta başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Temmuz 1941'e gelindiğinde ailenin yiyecekleri azalıyordu ve Avrupa'dan kaçma umuduyla ellerinde kalan her şeyi sattılar.
Matisse tablosu 1941'de bir aile dostu aracılığıyla Stedelijk'e satıldı. Kısa bir süre sonra Stern ailesinin tamamı tutuklandı ve Albert'in ikiz kız kardeşinin, çiftin iki yetişkin oğlunun ve diğer birçok aile üyesinin öldürüldüğü toplama kamplarına sürüldü.
Komisyona göre çiftin 5 ve 16 aylık torunları şu anda Çek Cumhuriyeti olan Theresienstadt kampına gönderildi ancak hayatta kalmayı başardılar. Almanya'daki Liebenau kampına sürülen Marie de savaştan sağ kurtuldu, Albert ise Schloss Laufen toplama kampında öldürüldü.
Webber bir röportajda, “Nazilerin karşı karşıya kaldıkları acımasız baskı ve hayatlarına yönelik tehdit çok güçlüydü” dedi.
“Aylar boyunca fiziksel olarak tehdit edildiler” diye ekledi. “Çok fazla araştırma yaptık ve yaklaşık 26 farklı arşivde bu hikayeyi anlatan kayda değer sayıda belge bulduk.”
Tazminat Komisyonu başkanı Toon van Mierlo, bu davada zorla satış yapıldığına dair kanıtların son derece ikna edici olduğunu söyledi.
“Albert Stern'ün Almanya'dan kaçtıktan sonra Amsterdam'da yaşadığı koşullar çok korkunçtu” dedi. “Ailesinin güvenliğini sağlamak için elinden geleni yaptı ama başaramadı ve sonunda savaşın sonunda öldü.”
Matisse'in tazminatı ile ilgili olarak van Mierlo şunları söyledi: “Bence adalet yerini buldu.”
Matisse'in “Odalık” tablosu, müzenin kalıcı sergisinde, Pablo Picasso ve Wassily Kandinsky'nin aynı dönemde yaptığı diğer odalıklarla (yatan nüler) birlikte sergileniyor.
Stedelijk Müzesi müdürü Rein Wolfs, “Elimizde çok fazla Matisse yok, dolayısıyla bu önemli bir çalışma” dedi ve “Fransız resminde Oryantalizmin önemini gösteriyor.”
Eserin parasal değerini tahmin etmeyi reddetti ancak sanatçının kişisel hikayesinin mali kaygılardan daha önemli olduğunu söyledi.
Wolfs, “Bu işi eski haline getirebilmemiz çok önemli” dedi. “Bu, savaş sırasında olanları telafi etmiyor ama yıllar sonra en azından biraz adalet sağlanabilir.”
Stedelijk sözcüsü, Matisse'in resmi sahibi olan Amsterdam şehrinin, işi yıl sonundan önce Stern'ün aile üyelerine devretmesi beklendiğini söyledi.
Amsterdam Kültürden Sorumlu Belediye Meclis Üyesi Touria Meliani yaptığı açıklamada, “Odalık tablosu gibi sanat eserlerinin iadesi, mağdurlar için çok şey ifade edebilir ve onlara yapılan haksızlığın kabul edilmesi açısından büyük önem taşır.” dedi. Bunda şehir olarak bizim de rolümüz ve sorumluluğumuz var” dedi.